EUSKAL HERRIKO HIRIBURUAK

Ikusi mapa handiagoa

ERDI AROAREN DATU OROKORRAK

erdi aoroa erromatar inperioa erori zenean hasten da, V. mendean (476. urtean). Eta amaitzen da kristobal kolonek amerika aurkitzen duenean(1492. urtean.). erdia roa hiru etapa nagusitan banatzen da:

_ goiz erdi aroa (V. mendetik X. mendera)

- tarteko erdi aroa (XI. mendetik XIII. mendera)

- berant erdi aroa (XIV. mendetik XV. mendera).

Hiru esparru kulturala, ekoknomiko eta politiko zeuden: bizantziar inperioa, alde germaniarra eta islma. bizantziar inperiokoak boteretsu gutxi batzuk, eta gehiena pobreek eta ake ez zirenak osatzen zuten. Bizantziako % 90 nekazariak eta abeltzaintzak ziren, arkitektura elementu bereziena kupulak eta gurutze grekoko planta.

Erdi aroaren hasieran barbaroen herri batzuen izenak: godoak, frankoak, sueboak, bisigodoak eta bandaloak. bisigodoak penintsulan sartu ziren eta nagusiak izan ziren.

Nafarro erresuma 824, urtean sortu zen Iruñaren inguruan. lehenengoko erregea Eneko Aritza izan zen.

(laura)

ARTE ERROMANIKOA/ ARTE GOTIKOA

ARTE ERROMANIKOA:
X-XII garatzen da.
arkitekturak: monasterioak, elizak egiten zuten.
harriz, horma lodi, bao txikiak, puntu erdiko arkuak,
kanoi erdiko ganga, horma bularra itsatsita.
eskultura:ate nagusiak, tinpanoak, zutabetan, kapitela,
higadurarik ez, oinazerik ez, anatomia ez, edertasuna ez.
pintura: absidea, gangak, freskoak

ARTE GOTIKOA:
XIII- XV garatzen da.
arkitektura: elizak egiten zuten.
harriz, horma meheagoa, bao handiak, arku zorrotza,
ertz ganga, horma bular arbotantea.
eskultura: ate nagusia, tinpanoak, zutabetan, kapitela,
higadura bai, oinazea, poztasuna bai, anatomia bai,edertasuna bai.
pintura: absidea, gangak, beraiteak, freskoak.


(laura)

FEUDALISMOA

Pertsonen arteko menpekotasun-harremanetan oinarrituko gizarte sistema da feudalismoa. Feudalismoan botere gehien daukana erregea da,gero jauntxoak,nobleak, eleiz gizonak,artizauak, nekazariak eta azkenik esklabuak dira.
Nobleak eta eleiz gizonak lurraren jabe zirenak ziren.Torneoak baita zeuden, bi zaldunen arteko borrokak ziren,zaldi gainean,lantzaz eta armaduraz. Jauntxoen arteko borrokak ziren bandokideen arteko gerrak. Bi bando handi zeuden; oinaztarrak eta ganboatarrak.

Merkataritza-zirkuituetan hiribilduak sortu ziren, Bizkaian adibidez: Balmaseda, Bilbo eta Portugalete.

(ane)

ISLAMA

VII. mendean sortu zen erlijio berri bat da. Mahomak sortutakoa 613.urtean.
Islama Afrikako iaparraldera, Espainiara, eta Ekialde Hurbilera hedatu zen. Korana da islamaren liburu santua.

Musulmanentzat aro berria hasten da Mahomak Mekatik Medinara alde egin zueneko urtean (622).Islama Afrikako iparraldera, Espainiara, eta Ekialde Hurbilera hedatu zen. Musulmanek hegoaldetik sartu ziren 711.urtean. Geroago kristauak birkonkistari ekin zioten eta 1492.urtean musulman guztiak penintsulatik kanpo geratu ziren. Musulmanek iberiar penintsulan hartu zuten lurraldeari deitzen zioten Al-andalus.
Mezkita da arte musulmanaren eraikin bereizgarriena.

(ane)

KULTURA ETA ZIENTZIA

Artean gertatu zen moduan, islamak kultura berezia eta originala sortu zuen konkistatutako beste herri batzuen elementuak bilduz.

Zibilizazio islamiarren ekarpenik handiena beste zibilizazio batzuen kultur oinordetza gordetzea, garatzea eta hedatzea izan zen: Grezia, Bizantzio, Persia eta India.

Islamaren lurraldeetan tradizio zientifiko handia zegoen. mendebaldean medikuntza sasimedikuntza zen bitartean, mundu islamiarreko ospitaleetan sendagaiak eta antiseptikoak erabiltzen zituzten. Bestalde, medikuek kirurgia erabiltzen zuten.

nabigazioak ere garapen handia izan zuen, astrolobioa asko hobetu zen eta kartografia ere asko garatu zen.Algebra, geometria eta trigonometria ere garatu zen.

(ane)