EUSKAL HERRIKO HIRIBURUAK

Ikusi mapa handiagoa

ERDI AROAREN DATU OROKORRAK

erdi aoroa erromatar inperioa erori zenean hasten da, V. mendean (476. urtean). Eta amaitzen da kristobal kolonek amerika aurkitzen duenean(1492. urtean.). erdia roa hiru etapa nagusitan banatzen da:

_ goiz erdi aroa (V. mendetik X. mendera)

- tarteko erdi aroa (XI. mendetik XIII. mendera)

- berant erdi aroa (XIV. mendetik XV. mendera).

Hiru esparru kulturala, ekoknomiko eta politiko zeuden: bizantziar inperioa, alde germaniarra eta islma. bizantziar inperiokoak boteretsu gutxi batzuk, eta gehiena pobreek eta ake ez zirenak osatzen zuten. Bizantziako % 90 nekazariak eta abeltzaintzak ziren, arkitektura elementu bereziena kupulak eta gurutze grekoko planta.

Erdi aroaren hasieran barbaroen herri batzuen izenak: godoak, frankoak, sueboak, bisigodoak eta bandaloak. bisigodoak penintsulan sartu ziren eta nagusiak izan ziren.

Nafarro erresuma 824, urtean sortu zen Iruñaren inguruan. lehenengoko erregea Eneko Aritza izan zen.

(laura)

ARTE ERROMANIKOA/ ARTE GOTIKOA

ARTE ERROMANIKOA:
X-XII garatzen da.
arkitekturak: monasterioak, elizak egiten zuten.
harriz, horma lodi, bao txikiak, puntu erdiko arkuak,
kanoi erdiko ganga, horma bularra itsatsita.
eskultura:ate nagusiak, tinpanoak, zutabetan, kapitela,
higadurarik ez, oinazerik ez, anatomia ez, edertasuna ez.
pintura: absidea, gangak, freskoak

ARTE GOTIKOA:
XIII- XV garatzen da.
arkitektura: elizak egiten zuten.
harriz, horma meheagoa, bao handiak, arku zorrotza,
ertz ganga, horma bular arbotantea.
eskultura: ate nagusia, tinpanoak, zutabetan, kapitela,
higadura bai, oinazea, poztasuna bai, anatomia bai,edertasuna bai.
pintura: absidea, gangak, beraiteak, freskoak.


(laura)

FEUDALISMOA

Pertsonen arteko menpekotasun-harremanetan oinarrituko gizarte sistema da feudalismoa. Feudalismoan botere gehien daukana erregea da,gero jauntxoak,nobleak, eleiz gizonak,artizauak, nekazariak eta azkenik esklabuak dira.
Nobleak eta eleiz gizonak lurraren jabe zirenak ziren.Torneoak baita zeuden, bi zaldunen arteko borrokak ziren,zaldi gainean,lantzaz eta armaduraz. Jauntxoen arteko borrokak ziren bandokideen arteko gerrak. Bi bando handi zeuden; oinaztarrak eta ganboatarrak.

Merkataritza-zirkuituetan hiribilduak sortu ziren, Bizkaian adibidez: Balmaseda, Bilbo eta Portugalete.

(ane)

ISLAMA

VII. mendean sortu zen erlijio berri bat da. Mahomak sortutakoa 613.urtean.
Islama Afrikako iaparraldera, Espainiara, eta Ekialde Hurbilera hedatu zen. Korana da islamaren liburu santua.

Musulmanentzat aro berria hasten da Mahomak Mekatik Medinara alde egin zueneko urtean (622).Islama Afrikako iparraldera, Espainiara, eta Ekialde Hurbilera hedatu zen. Musulmanek hegoaldetik sartu ziren 711.urtean. Geroago kristauak birkonkistari ekin zioten eta 1492.urtean musulman guztiak penintsulatik kanpo geratu ziren. Musulmanek iberiar penintsulan hartu zuten lurraldeari deitzen zioten Al-andalus.
Mezkita da arte musulmanaren eraikin bereizgarriena.

(ane)

KULTURA ETA ZIENTZIA

Artean gertatu zen moduan, islamak kultura berezia eta originala sortu zuen konkistatutako beste herri batzuen elementuak bilduz.

Zibilizazio islamiarren ekarpenik handiena beste zibilizazio batzuen kultur oinordetza gordetzea, garatzea eta hedatzea izan zen: Grezia, Bizantzio, Persia eta India.

Islamaren lurraldeetan tradizio zientifiko handia zegoen. mendebaldean medikuntza sasimedikuntza zen bitartean, mundu islamiarreko ospitaleetan sendagaiak eta antiseptikoak erabiltzen zituzten. Bestalde, medikuek kirurgia erabiltzen zuten.

nabigazioak ere garapen handia izan zuen, astrolobioa asko hobetu zen eta kartografia ere asko garatu zen.Algebra, geometria eta trigonometria ere garatu zen.

(ane)

Zer ziren erromesaldiak?

Izpiritu erlijiosoaren eta Jainkoaren graziaren bilaketaren ondorioz, sinestunek bidai luzeak egiten zituzten lurralde santuetara, Jainkoarenganako maitasuna erakutsi nahi zutelako.Honqa hemen Erdi Aroko hiru bide: Conpostelako Santiago, jerusalem eta Meka. Santiago Bidea VII. mendean sortu zen, santiago apostolua Conpostelako Santiagon lurperatuta zegoela zabaldu zenean. Erromesek galtzada erromatar zaharren trazatua jarraitzen zuten, ibilbidean, ostatuak, ospitaleak... eraiki zituztenez, ibilbide erlijioso eta , joan-etorrian, ibiblbide kultural bihurtu ziren. Kristauena, Jerusalem da, beratnJesus hil zuten gurutziltzatua. Jerusalem Israel/Palestina dago. Musulmanek Mekara doaz, hor Mahoma jaio baitzen.

(xabi)

NOLA ERAIKITZEN ZUTEN ORAIN DELA MILAKA URTE?

Duela mila urte, eraikitzeko teknikak ez zeuden oso garatua. Eraikin gehienak egurrezkoak ziren eta jauregi, gaztelu eta eliza gutxi batzuk baino ez ziren harrizkoak. Jauregi eta gazteluetako areto nagusiak eta elizetako nabeak harrizko gangez estaltzen ziren. Gangok kalitate estetiko handikoak ziren, pisu gehiagori eusten zioten eta hobeto aurre egin zioten suteei.

eleizaren parteak:
1. Absidea
2. Oinplanoa
3. Hormak
4. Sarrera (atea)
5. Zutabeak fustea
6. Arkuak
- puntu erdikoa
- arku zorrotza
7. Ganga
- kanoi erdikoa
- ertz ganga
- gurutz ganga
8. Teilatu
9. Horma bularrak
- itsatsita
(erromanikoa)
- arbotantea
(gotikoa)

(laura)

ihauterietarako lantxoa

Zuen blogak irakurrita hemen duzue galdera batzuk test modukoak,
http://cid-23903d5c6189f497.skydrive.live.com/self.aspx/P%c3%bablico/galderak.doc
zabaldu artxiboa, gorde zuen ordenagailuan, astean zehar betetzen joan (azpimarratuz erantzun egokiak) eta gero bidali andoni.goiriena@gmail.com eta zuzenduta jasoko duzue zuen korreoan edo blogean.

ERDI AROKO LIBURUAK

Erdi arotik harik eta XV. mendean papera nagusitu zen arte, pergaminoan idazten zen. Pergaminoa larruazalez egindako larrua zen. Idazteko luma erabiltzen zuten, luma tamaina handiko antzararen lehenego bost arraun-lumetako bat izan behar zen. Kendutakoa, beratzen zen biguntzeko.Tintak begetalak erabiltzen zituzten.


(laura eta xabi)

ARTE MUSULMANA

Arte islamiarrak beste tradizio artistiko batzuetako elementuak hartu zituen, bere estilo berezia hartu arte. materialetan adreilua, zura eta igeltsua erabili zituzten gehienak.



(ane)

GIZARTE ISLAMIARRA

Gizarte musulmanen mailarik altuenean, Kalifa zegoen, hurrengo titulu garrantzitsuena sultanak zuen. Lur-jabe handiek, goi-dignatario erlijiosoek eta zientzialariek osatzen zuten pribilegiatuen taldea.

Gizarteko mailarik baxuenean herri xehea edo amma zegoen. Lur sail txiki batzuk baino ez zituen, eta, karitateaz bizi ziren. Islamak bereizketa legal eta sozialik gabeko gizartearen lde egiten badu ere, elitearen eta herri xehearen artean alde handiak zeunden. Askotan behartsuei ekintza jakin bat egiteagatik zigorrak ezartzen zizkieten bitartean, goi-mailakoei errieta txiki bat baino ez zieten egiten. ( Jenni)

ELIZAK ERDIA AROAN

Monasterioak kulturaren babeslekuak izan ziren, kultura gune bihurtu ziren, eta, bertan, eskuizkribuak kopiatu eta irudiz hornitzen ziren, horrela monjeek eta erlijiosoek ospe handia lortu zuten gizartean, Jainkoaren ordezkariak zirelako eta biztanle gehienentzat eskuraezina zen ezagutza zutelako.


(Laura)

NOLA EHORTZEN ZITUZTEN HILDAKOAK?

Erdi Aroan asmatu zen orain arte erabili dugun lurperatzearen teknika baina jauntxoen hilobiak ez ziren lurpean egoten, apaindutako kaxa handietan gordetzen baitziren haien gorpuak.Erdi Aroan, kristautasuna izan zen nagusi. Aurreko tradizioko sinboloak ere azaltzen dira Erdi Aroko hilobietan. Beraz, argi eta garbi dago kristautasunaren kultura astiro-astiro zabaldu zela.

(ane)

ISLAMAREN HEDAPENA

Islamaren hedapena

Mahoma hil zenerako islama Arabia osoan hedatu zen, eta ia erabat sendotuta zegoen. Mahomaren ondorengo kalifek lurralde asko konkistatu zituzten, eta Omeiatarren eta Abasiden dinastiek hedapen hori areagotu egin zuten.

Hedapen horren arrazoi nagusiak honakoak izan ziren:

Tribu arabiarren indar militarra
Inguruko lurraldeen ahultasuna, elkarren arteko borroken ondorioz.
Musulmanek menperatutako lurraldeetako biztanleekin zuten jokaera tolerantea, beste herri batzuen gurtzak eta legeak onartuz.
Erlijio islamiarraren apaltasuna.
Bizantziar Inperioko nekazarien egonezina, zerga handiak ordaindu behar baitzituzten.


(ane)

KULTURA ETA ARTEA

V.mendean monakotza sortu zen Europan; gizarteko bizitza alde batera uzten zuten monjeen bizimodua zen, eta otoitz egiten igarotzen zuten denbora. Hasiera batean monjeak bakarrik bizi ziren, baina gero elkateetan bildu ziren gehienak. Mojen elkarteak ere baziren, eta abadesa batek zuzentzen zituen.
519.urtean Montecassinoko monasterioa sortu zuen eta monjeen bizimodua erregela zorrotz baten arabera antolatu zuen. Monasterioetako zeregin nagusietakoa testu zaharren transpirazioa zen, eta horri esker jakintza asko gorde ziren.
(Jenni)

ISLAMA

VII.mendean erlijio berri bat, islama, hedatu zen munduko toki askotan. Islam termikoak "Jainkoaren borondatearen menpe" esan nahi du. Hasieran batetik erlijioa baino zerbait gehiago izan zen.

Erlijio islamiarra Mahomak sortu zuen 613.urtean, eta benetako Jainko bakarra zegoela aldarrikatzen hasi zen Mekan. Mahomak berak Mekatik ihes egin behar izan zuen 622.urtean eta Medinara alde egin zuen. Zortzi urte geroago, Mahomaren jarraitzaileek Mekako biztanleak garaitu zituzten eta Kaabako santutegiko idoloak suntsitu zituzten.

Sorrera-lekuaren ondorioz, musulman eta arabiar termikoak nahastu ohi dira.

(Jenni)

ZER GERTATU ZEN GOIZ ERDIA AROAN?

Inperio erromatarra desagertu ondoren, ekonomia, gizarte eta kultura arloko atzerakuntza handia izan zen. VIII. mendea egoera aldatu egin zen. Musulmanek eliza eta zentro erlijiosoak sortzen hazi ziren. Kristautasuna behin-betiko ezarri eta feudalismo sendotu egin zuten.


(xabi eta laura)

PIRAMIDE FEUDALA

Erdi Aroko piramide feudalean goiko aldean erregea dago, gero, jauntxoak, nobleak, eliza gizonak eta azpian nekazariak, artizauak, esklaboak, ...

(xabi,laura,ane eta jenni)

zer da ERDI AROA?¿

Historia etapa handitan zatitzen da, errazago aztertu ahal izateko. ikuspegi kronologikotik, erdi aroa terminoa cristobal Keller-ek ezarri zuen XVIII. mendean. Egile horren arabera, Erdi Aroa konstantino Handia enperadorearen ( IV.mendea) erregealdiaren eta konstantinoplaren erorketaren(XV.mendea) arteko aldia da.

ERDI AROA hiru etapa nagusitan zatitzen da:

1. goiz erdi aroa: ( VIII.mendetik X.era)
2. tarteko erdi aroa: (XI.mendetik XV.era)
3. berant erdi aroa: (XIV.mendetik XV.era)
   

(ane)

FEUDALISMOA

V. mendean inperio erromatarra erori ondoren, Europa zatitu zen eta laster, zenbait aginte inposatzerik ez zutenez, gero eta botere handiagoa eman zioten aristokraziari. Horrela sortu zen feudalismoa.

(xabi)